FELJTON – ČLANOVI SRPSKE VLADE PONIŠTILI SAMI SEBE: Odluke o promeni imena, grba i zastave Kraljevine Srbije bile su neustavne

PRVI broj Velike Srbije „okićen srpskom zastavom“, izišao je na sam dan Uskrsa 1. maja 1921. godine.

U tom svečarskom broju ističe se da „nezapamćena pobeda, čista, sjajna, bez mrlje i pege“ u Velikom ratu nije iskorištena od Srba jer se zaboravilo na ime Srbija, koje „nikako ne smije biti mrtvo“. Uredništvo Velike Srbije se pita: „Gde je ime Srbijino danas posle dve godine prohujale slobode? Mi ga nigde ne vidimo. Zašto je Srbija odbačena?… Zašto danas, sjedinjeni vaskoliki Srpski Narod, ne bi dao njegovoj državi ime ’Velike Srbije’, jer ova potpuno odgovara njegovom ujedinjenju?“. Zato je novoosnovana Srpska stranka, „sastavljena od Srba“, tražila u svom programu da se ustavnim i zakonitim putem dođe do imena Velike Srbije, „bilo na osnovu današnjeg ustava ili novoga, koji će se primiti“.

List Velika Srbija je imao zadatak da „svi Balkanci, bez obzira na veru, ime, prošlost, moraju biti sjedinjeni u čvrsto, neprobojno kolo, obezbeđeni u sadašnjosti kao i u budućnosti“. Pod imenom Velike Srbije „mi se Srbi dižemo da se borimo u politici zakonskim putem, sa onima koji nama borcima za sjedinjenje odriču i pravo na opstanak i pravo na ime“.

ADVOKAT Radivoje Novaković u članku o ustavima Kraljevine Srbije, objavljenom u Velikoj Srbiji od 15. maja 1921, piše o neustavnosti izjave vlade Stojana Protića od 18. novembra (1. decembra 1918) o prisajedinjenju austrougarskih podanika, jer je ona ustavnog karaktera, pa se mogla dati jedino uz pristanak Velike narodne skupštine (čl. 130 Ustava Kraljevine Srbije). Upozoreno je i na neustavnost odluke vlade o promjeni imena, grba i zastave Kraljevine Srbije, bez saglasnosti kralja i Narodne skupštine Kraljevine Srbije.

Neustavnost je izražena i pri sazivanju Privremenog narodnog predstavništva, jer Ustav u članu 76 zna samo za običnu i veliku Narodnu skupštinu. Sav rad Privremenog narodnog predstavništva i Vlade ravan je nuli prema čl. 202 Ustava, zaključuje Novaković. Način sazivanja Velike narodne skupštine određivao je čl. 200 Ustava, a kralj i Narodna skupština jedini su imali pravo da je sazovu. Sarajevski list Srpska zora objavio je proglas pod nazivom „Živjela Velika Srbija“ („Živjela Srpska stranka“). Konačno se srpski Beograd budi „iz vrtloga obezumljenih političara, političkih šićardžija, degenerisanih partizana, ugojenih samoživaca“, konstatuje list… Svi brojevi Velike Srbije u Sarajevu „razgrabljeni“ su za nekoliko časova, ističe Srpska zora. Poslije tog saznanja treći broj Velike Srbije odštampan je u tiražu od 15.000 primjeraka.

Velika Srbija je 15. maja 1921. objavila kritički članak „Đavolski krug“, iz Srpske zore (br. 282, 1921), o Krfskoj deklaraciji koju naziva „Krfskom vješticom“ preobučenom u Jugoslaviju – „ubicu Velike Srbije“. Spjevana je i pjesmica kao parodija na hrvatsku himnu: „Lepa naša Domovino!… Jugovinska zemljo mila; Lažne slave dedovina, Ti si sad posve gnjila; Mrska si nam svuda jadna, u svetu ti si jedina…“. Protiv „jugoslavenskog i svehrvatskog đavolskog kruga“ jedini lijek je bila ideja Velike Srbije, „koja se ukaza u svoj svojoj svježini i ljepoti, oko nje anđeli obleću, pjevajući himnu ’Bože pravde’, u ruci im se vije srpska zastava na kojoj se blista zlatnim slovima ispisan natpis: ’Bog čuva Srbiju’“.

Zagrebačka Slobodna tribuna je u broju 19 od 1921. pisala o stvaranju Države Slovenaca, Hrvata i Srba, sa akcentom na činjenici da je vlada Kraljevine Srbije priznala državu i vladu Slovenaca, Hrvata i Srba 29. oktobra 1918. godine. S druge strane, Velika Srbija je zaključila da to ništa drugo ne znači „nego da je vlada uzela na sebe Ustavotvorno pravo koje joj ne daje nijedan član Ustava, i time odbacila samu sebe“. U tom slučaju za nju ne vrijede izjave ni Ustavotvorne velike narodne skupštine od 13. novembra 1918, ni Skupština Vojvodine o prisajedinjenju Srbiji. Tim povodom Velika Srbija je prenijela najvažniji dio članka Ante Trumbića „Nikola Pašić i naše narodno ujedinjenje – žalosni i teški podaci iz poslednje godine rata.“ U članku Trumbić daje puni legitimitet odluci od 29. oktobra 1918. kada je proglašena „nezavisna Država Slovenaca, Hrvata i Srba“ sa teritorija poražene Austro-ugarske i njenih poraženih naroda – Hrvata i Slovenaca. Na tu činjenicu Trumbić je zaboravio kada je analizirao odredbe Ženevske konferencije od 6. novembra 1918. godine. Pozicija poraženih teritorija ne smeta Vladi Narodnog vijeća Države SHS da se preporuči kao predstavnik „nezavisne države Slovenaca, Hrvata i Srba – dakle izvan Srbije“. Ta tzv. vlada notom od 31. oktobra 1918, prijavljuje novu državu i sebe vlastima Antante, a telegramom od 1. novembra povjerava Jugoslavenskom odboru diplomatsko zastupstvo. Trumbić navodi da dr Korošec notom od 3. novembra traži priznanje nove Države SHS kao savezničke, te priznanje Narodnog vijeća i dobrovoljaca kao ratujuće stranke, a dr Trumbića kao diplomatskog predstavnika. Tu notu Korošec je uputio Pašiću, sa molbom da srpska vlada u tom smislu poradi kod saveznika.

U te svrhe, prema procjeni Velike Srbije, služe i odluke Ženevske konferencije od 6. do 9. novembra 1918. godine. Nikola Pašić je u ime srpske vlade bio naročito kooperativan, pa je priznao Narodno vijeće Države SHS u Zagrebu kao zakonitu vladu Slovenaca, Hrvata i Srba koji su živjeli na teritoriju bivše Austro-ugarske, te je primio k znanju da je Narodno vijeće povjerilo dr Anti Trumbiću, predjsedniku Jugoslavenskog odbora u Londonu, mandat da ga predstavlja kod saveznika dok se ne stvori zajednički organ za diplomatsku akciju. Potom je Pašić uputio poslanicima Srbije u Parizu, Londonu, Vašingtonu i Rimu telegram kojim ih poziva da saopće savezničkim vladama da je Srbija priznala Narodno vijeće „kao vladu Jugoslovena na teritoriji bivše Austrougarske, sve do vremena konstituisanja jedne države SHS“. Pašić je ujedno tražio da poslanici preduzmu korake kod dotičnih savezničkih vlada da isto učine: da priznaju taj zapadni jugoslavenski narod kao saveznički i da se dobrovoljačkim trupama prizna karakter ratujuće stranke. Najavio je obrazovanje zajedničke vlade i ovlastio Trumbića da do tog vremena zastupa Narodno vijeće SHS.

Velika Srbija je takvo ponašanje Pašića prokomentarisala u negativnom kontekstu, na način da je on učinio sve ono što je odbijao da učini kada je to ranije od njega tražio Jugoslavenski odbor. Očito je da se Pašićev kurs u jugoslavenskom pravcu mijenjao u zavisnosti od želja i pritisaka „zapadnih saveznika“. Dana 9. novembra na konferenciji je zaključeno da se proglasi obrazovanje, „makar i provizorno, makar nepotpuno“, zajedničke vlade, da se izda deklaracija i zajednički protestira protiv talijanske okupacije „naših teritorija na Primorju“. Zvanično saopštenje je glasilo da je „narodno ujedinjenje Srba, Hrvata i Slovenaca već gotova činjenica“. Velika Srbija je kao značajno uočila slijedeće mjesto u deklaraciji (ženevskoj): „Današnjim danom i ovim aktom nova država (Srba, Hrvata i Slovenaca) se pojavljuje i prikazuje kao jedna nedjeljiva državna cjelina i član društva slobodnih naroda. Nema više granica koje su nas razdvajale“. Ženevska deklaracija se završava populističkim frazama: „Srbi, Hrvati i Slovenci! Naš vjekovni san je java. Mi smo ujedinjeni u slobodi… Jugosloveni! Neka vječito živi u časti i slavi među narodima naša lepa, draga, mlada Otadžbina“.

TROBOJNA ZASTAVA

RADIVOJE Novaković je u “Velikoj Srbiji” objavio Predlog ustava Kraljevine Velike Srbije, u kojem je naročito istakao da je „jedina i najglavnija pobuda ovoga predloga sjedinjenje svih Srba, Hrvata i Slovenaca u jednu državu“. Grb Kraljevine Velike Srbije je dvoglavi orao na crvenom štitu sa kraljevskom krunom. Na orlovskim prsima je grb Kraljevine Srbije: bijeli krst na crvenom polju, a među kracima krsta po jedno ognjilo okrenuto krstu. Narodna zastava je trobojna: crvena boja odozgo, plava u sredini, bijela odozdo. Državna zastava: državni grb na narodnoj trobojci. Državna vjera je hrišćanska… Srpska crkva je nezavisna, s patrijarhom na čelu…