Aprilsko bombardovanje 1941. omogućilo je masovno pljačkanje razvaljenih radnji. Varalice su beskrupulozno zloupotrebljavale i porodice zarobljenih vojnika. Robijaši su masovno bežali iz zatvora u prvim danima okupacije i koristili haos. Zaražene prostitutke su bežale iz bolnica i nastavljale rad, pa ih je policija tražila. Umesto pravih zlatnika kriminalci su podmetali tantuze, pločice korišćene u kockarskim igrama.
Kazamati Glavnjače iz kojih su pobegli robijaši, arhiva Novosti
LEGENDARNI film “Balkan ekspres” o grupi sitnih kriminalaca koji se upetljavaju u velike istorijske događaje tokom Drugog svetskog rata je umetnička interpretacija stvarnosti u okupiranoj Srbiji gde su, pored različitih vojnih formacija, opštem haosu značajan doprinos davali i mnogobrojni kriminalci.
– Aprilsko bombardovanje Beograda 1941. omogućilo je masovne krađe. Mnogi su po danu, bez ikakvog obzira i straha, pljačkali razvaljene trgovačke radnje, a Nemci su blagonaklono gledali na takve postupke ako su vlasnici bili Jevreji. Okupator je sa svoje strane otetu robu odvozio kamionima. Pljačke, razvlačenje državne imovine, pa i ubistva za male sume novca, bili su karakteristični za mnoga područja Srbije u prvim danima okupacije – kaže istoričar dr Miloš Timotijević, koji je istraživao ovaj zatamnjeni deo ratne prošlosti.
vikipedija, arhiva Novosti
Okupacija je pravno ukinula Kraljevinu Jugoslaviju, a robijaši su u njenim prvim danima masovno bežali iz zatvora.
– Okupaciona vlast je 31. maja 1941. poručila odbeglim zatvorenicima da će, ako se vrate na izdržavanje kazne, imati “pogodnost”, opraštanje dela osude. Kriminalci se uglavnom nisu obazirali na ovaj poziv i najviše su boravili izvan gradova, često organizovani u bande koje su pljačkale po selima. Jedan deo kriminalaca ostao je u gradovima, a policija je naročito isticala činjenicu da su zatvorenici prilikom bežanja iz Glavnjače, u noći između 10. i 11. aprila 1944, “poharali kriminalni muzej” i uzeli izloženi obijački alat, koji im je kasnije poslužio za nove pljačke – kaže dr Timotijević.
M. Timotijević
Okupacija je iznedrila prevarante koji su kao i njihove današnje “kolege” glumili komunalne službenike.
– Sa propašću države nisu nestale i obaveze gradskog stanovništva prema lokalnim vlastima. Računi za vodu, struju, telefone i druge usluge su morali da se plate. U Beogradu su već početkom maja 1941. počeli da se pojavljuju navodni “opštinski službenici” koji su obilazili stanove i kuće i naplaćivali zaostale račune – navodi dr Timotijević.
vikipedija, arhiva Novosti
Varalice su beskrupulozno zloupotrebljavale i porodice zarobljenih vojnika Kraljevine Jugoslavije.
– Razdvojene porodice mučili su mnogi problemi, naročito potreba da se uspostavi kontakt koji su Nemci zabranjivali. Takvo stanje koristili su mnogi prevaranti sa različitim strategijama izmamljivanja para emotivno rastrojenim porodicama. Na ulicama Beograda su se pojavili ljudi koji su u ime “Crvenog krsta” od prolaznika uzimali novac za zarobljene Srbe. Potom su krenuli da zalaze u kuće tražeći pare za “braću u ropstvu” – ukazuje dr Timotijević.
vikipedija, arhiva Novosti
Zlato je u ratu bilo najcenjenija moneta, a ovejani prevaranti su to vešto koristili.
– Tako su u Beogradu Radomir Kudić, Jovan Nikišević, mesar Kostadin Milošević, zvani Kasapče, i moler Ratislav Jovanović, zvani Limun, podmetali umesto pravih zlatnika tantuze, pločice nalik za novac koje su korišćene u kockarskim igrama – navodi dr Timotijević.
vikipedija, arhiva Novosti
Krađe su bile veoma raznovrsne, a novinski izveštaji svedoče o složenoj okupacionoj stvarnosti.
– Vest o tome kako je u Ćićevcu Milutin Mirković navodno pokrao ženu kafedžije Jocića, koji je bio u ropstvu, uzevši čak 72.000 dinara, imala je pored senzacionalizma i “raspredanja” palanačke ljubavne “zavrzlame” i notu prekora i opomene ženama čiji su muževi odvedeni u zarobljeništvo. Kada su u pitanju bile najvažnije namirnice poput mleka, srdžba i bes javnosti zbog nestašice i slabog kvaliteta, usmeravana je prema nesavesnim pojedincima, a ne okupacionoj upravi. Tako su beogradske mlekadžije proglašene za ucenjivače i gangstere, jer su navodno imali organizaciju nelegalne trgovine, poput mafije, pa ko nije želeo da kupi njihovo mleko pomešano sa vodom nije mogao da dobije nikakvo mleko – navodi dr Timotijević.
vikipedija, arhiva Novosti
Poternice i vesti o ženama prestupnicama u okupacionioj štampi svedoče da ni lepši pol nije odoleo izazovima kriminala.
– U Požarevcu su uhapšene Nađena Jović i Vidosava Golubović iz sela Kušiljeva koje su bile deo bande koja je krala u Moravskom i Požarevačkom srezu. U Užicu je uhvaćena Jagoda Luković iz Goričana kod Čačka, žena džeparoš, i to u trenutku kada je na železničkoj stanici seljaku Ivanu Saviću izvukla 2.200 dinara – navodi dr Timotijević.
Poseban problem za okupacione vlasti bila je “amaterska” nekontrolisana prostitucija, pored one “profesionalne”.
– Kao poseban društveni problem prostitucija je i pre Drugog svetskog rata uređivana mnogim zakonima i propisima, jer je postojao strah od širenja zaraznih bolesti, naročito polnih. Već 10. juna 1941. izdata je naredba da se za javne kuće ne smeju uzimati devojke mlađe od 18 godina. Istovremeno je naložena istraga o licima koje podvode maloletnice na prostituciju i strogo kažnjavanje širenja polnih bolesti. Već u prvim mesecima okupacije pojavio se problem žena koje su se viđale sa nemačkim vojnicima, a nisu bile “zvanične” prostitutke. To je smanjilo prihode registrovanim prostitutkama, zbog čega su one izbegavale obavezne lekarske preglede koje su morale da plaćaju. Zaražene prostitutke upućene na hospitalizaciju su bežale iz bolnica i nastavljale rad, pa ih je policija tražila u nekoliko srezova – otkriva dr Timotijević.
vikipedija, arhiva Novosti
Okupaciona štampa je tvrdila da su postojale namere “bandita” da prostitutke zloupotrebe čak i kao biološko oružje.
– Kolaboracionistička štampa često je objavljivala moralističke tirade protiv “slobodne ljubavi” kod komunista kao posebnom obliku “ideološke” prostitucije. U jednom tekstu ceo problem je obogaćen izveštajem u vezi sa “bakteriološkim ratom” koji su vodili komunisti (“banditi”) protiv oružanih snaga Vlade Milana Nedića 1941. godine. Vladin četnik Svetislav Petrović, glumac Narodnog pozorišta u Beogradu, primetio je u Aranđelovcu sumnjivog tipa, bivšeg robijaša Zečevića, koga je njegov politički komesar zadužio da pronađe “veći broj pokvarenih žena koje su zaražene veneričnim bolestima”. Ideja je bila da se one na “zgodan” način dovedu u vezu sa dobrovoljcima (ljotićevcima) i četnicima (snagama Koste Pećanca) kako bi ih zarazile “opakim bolestima” i na taj način izbacile iz borbe – navodi dr Timotijević.
vikipedija, arhiva Novosti
Tokom okupacije veliki broj napuštene i vaspitno zapuštene dece je novu porodicu našao među kriminalcima.
– Štampa je otvoreno objavljivala vesti o tome kako je, na primer, “uhvaćen najmlađi beogradski obijač”, star šesnaest godina, sa nabrajanjem krivičnih dela, kao i “podviga” drugih mladih prestupnika. Bilo je jasno da pojedinačna hapšenja neće rešiti problem koji je imao mnogo dublje socijalne uzroke. Pre rata je zahvaljujući zalaganju Milana Aćimovića ustanovljena “Dečja policija” (1937), posebno odeljenje koje se bavilo maloletnim prestupnicima i internat sa školom kako bi se oni socijalizovali i izvukli iz kriminala. Štampa je insistirala na potrebi za takvom institucijom i na početku okupacije, jer su stariji kriminalci pravili bande u koje su uvlačili mlade prestupnike “učeći ih zanatu” – navodi dr Timotijević.
vikipedija, arhiva Novosti
ZAPREŽNA MAFIJA
TOKOM okupacije kralo se sve što ima vrednost, ukazuje dr Miloš Timotijević:
– U uslovima opšte nestašice sve što je moglo da se preproda bilo je meta krađe – od benzina na šlepovima koji su prolazili Dunavom, do istruganih i iscepkanih drva u podrumima stambenih zgrada. Slično današnjim drskim kradljivcima automobila, tada su operisali pljačkaši zaprega, ponekad usred “belog dana”, kao u slučaju Žike Belića kome su ukrali kola i konja koje je ostavio na ulici u Beogradu. Slično je prošao i seljak Cvetko Ivanović kome su u Nišu ukrali kola i par volova.
vikipedija, arhiva Novosti
“PUTER” OD KROMPIRA
PREVARE su se događale i na pijaci, pa je u decembru 1941. zabeleženo da su seljaci u Umki Beograđanima prodavali kuvani krompir obložen tankim slojem putera kao “pravi puter”.
– Seljaci su takvu robu prodavali samo u većim količinama i nisu dozvoljavali da se seče, tako da se prevara mogla otkriti tek posle odlaska sa pijace – navodi dr Timotijević.