SRPSKI turisti opsedaju leti Tursku, ali je malo onih koji posećuju Crkvu Svete Sofije, Božanske premudrosti, danas džamiju Aja Sofiju, iako je reč o jednom od najznačajnijih mesta naše istorije, bez koga ona ne bi ni bila zapisana na srpskom jeziku.
Foto B. Subašić
Ako ste pomislili da je reč o monumentalnoj Svetoj Sofiji u Carigradu, prevarili ste se. Justinijanova zadužbina je samo veličinom pokušala da dostigne slavu bazilike Svete Sofije u Nikeji, današnjem Izniku, gde je 325. imperator Konstantin organizovao Prvi vaseljenski sabor i izveo svetsku duhovnu revoluciju stvarajući “hrišćanski Rim”. U sudbinskom oltaru ovog hrama je naš Sveti Sava 1218. ili 1219. odlukom “Božjeg zastupnika na zemlji” cara Teodora Laskarisa postao prvi arhiepiskop samostalne Srpske crkve. Savinim hirotonisanjem u Nikeji srpski jezik je zvanično uvršten među “biblijske”, na kojima se bogosluži i piše, pa se ovaj događaj može nazvati nultom tačkom naše pismenosti i prosvete.
foto: B.Subašić
– Do tada je u srpskoj državi bogoslužbeni jezik bio grčki, jer je većina episkopija pripadala Ohridskoj arhiepiskopiji, a posle Nikeje su Sava i njegovi učenici dobili legitimitet da na srpskoslovenski prevedu i bogoslužbene knjige i kanone – objašnjava istoričar dr Vlada Stanković.
Foto B. Subašić
U Nikeji je Sava verovatno imao prilike i da porazgovara sa malozijskim zemljacima, Srbima, gardistima koji su stražarili na zidinama carskog grada sa 108 kula. Na ovaj prostor pod maloazijskim Bitnijskim Olimpom, u vojno-upravnu oblast “temu” Opsikion, od 7. sve do 12. veka romejski carevi su naseljavali Srbe da budu vojnici-seljaci, krajišnici, čuvari prilaza Konstantinopolju sa anadolijske obale.
foto: B.Subašić
Poslednji izveštaji o kolonizaciji Srba u kraj čije ime znači “Carska garda” navode da je car Jovan Komnin posle pohoda 1122. na Srbiju nastanio svoje zarobljenike “u temu Opsikion, između Nikomedije i Nikeje”. Da se upozna ovaj čudesni predeo potrebno je automobilom ili autobusom preći oko 150 kilometara puta od Istanbula, preko bosforskog mosta Orhangazi, a zatim maloazijskim kopnom do Nikeje.
foto: B.Subašić
Lepše je, ipak, kao u Savino vreme preploviti deo puta od drevne konstantinopoljske luke Elefterios, današnje istanbulske brodske stanice Jenikapi, iz koje ka Anadoliji isplovljavaju trajekti visine trospratnice nakrcani vozilima i ljudima. Oni se iskrcavaju u maloazijskom lučkom gradiću Jalova, na uskom pojasu jalovog tla između planina i mora. Slovensko ime luke podseća na davno nestale zemljake koji su branili ovaj morski prilaz Konstantinopolju.
foto: B.Subašić
Na međugradskoj stanici u Jalovi putnike čekaju minibusevi, “dolmuši”, a nećete pogrešiti ako umesto turskog naziva Iznik pitate koji od njih vozi za Nikeju. Svi ovde znaju istorijsko ime gradića na obali nekadašnjeg dubokog zaliva Mramornog mora, koje se tokom tektonskih promena pretvorio u prelepo jezero Askanijus. Njegovo današnje ime je Iznik i omiljeno je mesto za odmor savremenih Carigrađana.
foto: B.Subašić
Kada put iz Jalove pređe visoku planinsku među iznad priobalja on se spušta u oblast blagih brežuljaka i ravnice prekrivene beskrajnim maslinjacima, između kojih povremeno blesne natprirodno azurna površina jezera u kome se sve do leta ogleda zasneženi vrh Bitinijskog Olimpa, današnjeg Uludaga.
foto: B.Subašić
Posle oko sat vožnje stiže se do zidina Nikeje viših od 10 metara po čijem vrhu vodi staza široka oko tri i po metara sa koje su srpski krajišnici i gardisti Romejskog carstva odapinjali kiše strela na napadače. Zbog modernih vozila Nikejski zid je morao da budu probijen, ali moderni asfalt nepogrešivo vodi drevnom trasom ka centralnom gradskom trgu kraj koga se nalazi bazilika-džamija Svete Sofije. Do njenog ulaza mora se spustiti stepenicama na oko tri metra ispod današnjeg nivoa gradskog tla, a zatim još metar i po do poda hrama. Tu razliku u visini popunjava šut mnogobrojnih gradova pod imenom Nikeja koji su 2.000 godina rušeni i iznova građeni na istim temeljima.
foto: B.Subašić
Da je reč o bazilici u kojoj je 325. rođeno hrišćanstvo kakvo danas poznajemo nepogrešivo pokazuje mistični podni mozaik čija se mnogo poznatija kopija nalazi u carigradskoj Svetoj Sofiji.
Foto B. Subašić
MISTIČNI MOZAIK SVETINjE
U NAOSU nikejske Svete Sofije danas je prostor za molitvu muslimana, pa se do oltara mora doći bočnim brodom i kroz đakonikon gde se još vide freske. Odatle se ulazi u oltarski amfitetar gde je među stotinama episkopa iz Rimskog carstva 325. sedeo i Sveti Nikola, gde je promovisana današnja hrišćanska Biblija i usvojen Simvol vere. Za Srbe je ovaj oltar još veća svetinja, jer nam je iz njega Sveti Sava doneo pismenost i prosvetu na srpskom jeziku.