OSLOBODILAČKU integrativnu ideju srpske liberalne ideološke i političke elite – ideju Velike Srbije – kompromitovali su tokom druge polovine XIX i naročito početkom XX vijeka habzburška Austrija i Vatikan.
Dr Ante Trumbić je od unitariste postao hrvatski separatista, Foto Vikipedija
Te iste snage nastavljaju sa antisrpskom i antijugoslavenskom kampanjom između dva svjetska rata, uz podršku novih internacionalnih ideologija – komunističke na čelu sa Kominternom i fašističke Benita Musolinija. Međutim, na opšte neugodno iznenađenje srpskih rodoljuba, pripadnika pobjedničke vojske i vojnog establišmenta, od stvaranja prve jugoslavenske države – Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca u decembru 1918. godine, ideja Velike Srbije ili sjedinjenih srpskih istorijskih zemalja prokazana je i od srpske dinastije i većine političkih predvodnika srpskog i novog „jugoslavenskog naroda”.
S druge strane, hrvatska i jugoslavenska politička, kulturna i prosvjetna društva, pa čak i rimokatolički crkveni velikodostojnici (npr. đakovački biskup Antun Akšamović), tražili su da se država nazove Jugoslavijom (uprava klerikalne Hrvatske pučke stranke u Sinju, liberalni jugoslavenski Sokoli i razna društva iz Orebića, društvo „ Tomislav“, Jugoslavensko kolo iz Podgorca u Dalmaciji, građanstvo Splita, Jugoslavenska čitaonica u Vodicama, Podgori, Biogradu na moru, Sokoli Supetra). Naziv države „ Jugoslavija“ tražili su jugoslavenski Sokoli otoka Paga, građani Maribora, uprava Hrvatske blagajne iz Vrlike, Katoličko crkovinarstvo Vrlika, „Jugoslavenska čitaonica“ iz Starog Grada, Kotarski odbor iz Bosanske Gradiške.
PRVIH godina poslije ujedinjenja rimokatoličko jugoslavenstvo podržavali su dijelovi rimokatoličke hijerarhije, pripadnici Katoličkog pokreta (Seniori) iz pragmatičnog razloga širenja prozelitizma prema istoku jugoslavenske države. Po projugoslavenskim izjavama izdvajao se i biskup đakovački Antun Akšamović, ali i pojedinci iz Katoličkog pokreta, to jest iz „domagojskih“ i seniorskih redova. Njihov organ Narodna politika, čija se uprava nalazila na zagrebačkom Kaptolu, vrvio je od projugoslavenskih članaka.
Pri tom su se obarali na „velikosrpske“ grupacije „čokorilovaca“ (Đorđe Čokorilo, osnivač Srpske narodne organizacije iz Bosne – N. Ž.) koji su se proglašavali državotvorcima i unitaristima iako su „uvijek bili protiv našeg narodnog (jugoslavenskog) jedinstva“, dok je s druge strane „čokorilovska štampa“ proglašavala antidržavnim elementom svakoga „ko po svojoj savjesti ne smije da odobri djelo što ga je stvorila naša mudra Konstituanta“. Od „čokorilovaca“ Narodna politika je branila pragmatičan „jugoslavenski unitarizam“ dr Ante Trumbića, koji će se, kao i kod velikog broja hrvatskih „pragmatičnih“ Jugoslavena, uskoro preobraziti u velikohrvatski separatizam komunističkog i frankovačkog smjera (npr. jugoslovenski „orjunaši“ Ljubo Leontić i Edo Bulat). U seniorskoj Narodnoj politici su tumačili da ne mora biti antidržavni separatista onaj koji je glasao protiv Ustava tražeći samo njegovu „temeljitu reviziju“ i da zbog toga „čokorilovci“ ne moraju biti zadojeni mržnjom prema Hrvatima i Slovencima.
Klerikalci Katoličkog pokreta, okupljeni oko Narodne politike, zalagali su se za jugoslavensko ime za državu Srba, Hrvata i Slovenaca. Kritikovali su ponašanje „eshaesovskih“ diplomata koji se nisu uživili „u nove prilike“ (jugoslavenske), jer stalno govore o „srpskoj državi“, „srpskom kralju“, „srpskoj vojsci“. Narodna politika je bila i protiv termina „Južna Srbija“ (Makedonija), Sjeverna Srbija (Vojvodina), Zapadna Srbija (BiH), koji su se koristili u „demoratskim listovima“, kao i protiv natpisa S. D. Ž. (Srpske državne železnice) na vagonima. Klerikalci oko Narodne politike se u to doba zalažu za naziv jugoslavenski, Jugoslavija, a ne Srbi, Hrvati i Slovenci, kako to govore srpski zvaničnici „koji su najžešći protivnici jugoslavenskog imena“. Oni su protiv „troimenih“ naziva za narod jer takav nigdje ne postoji, a „es-ha-es“ državotvorci (Srbi) samim time stvaraju tri narodne svijesti i „razbijen jugoslavenski narod“. „Tko se bori proti takvom jugoslavenstvu, taj nije pristaša narodnog jedinstva. Besmislica je i grdna farizejština kada u Srpskoj reči, Srbiji, Balkanu, Tribuni, Zastavi i u drugim velikosrpskim listovima kojekakvi plemenski šovinisti pišu na istoj stranici o narodnom jedinstvu i u isto doba napadaju na jugoslavenstvo kao na tobožnji austrijski izum. Narodnog jedinstva u nas nema bez jugoslavenstva“ – zaključivali su klerikalni rimokatolički Jugoslaveni okupljeni oko Katoličkog pokreta i njegove Hrvatske (jugoslavenske) pučke stranke i Seniora.
ZA RIMOKATOLIČKU Narodnu politiku naziv Kraljevina SHS označavao je privremeni poraz jugoslavenstva, a načinjena je koncesija „plemenskim velikosrpskim šovinistima i hegemonistima, koji u sebi misle ovako: ’Za sada nam je pošlo od ruke da uklonimo od sebe jugoslavensku ideju i da sebi pribavimo dominantan položaj u državi; kasnije ćemo unutrašnjim kolonizacionim osvajanjem svih utjecajnih mjesta u državi, propagandom u vojsci, u školi i u čitavome javnom životu primorati milom ili silom Hrvate i Slovence da se i oni priznadu ograncima srpskog naroda kao Crnogorci i Šumadinci; pomoći će nam kod toga i oni integralni Jugoslaveni, koji se već danas nazivaju i Srbima i Hrvatima i Slovencima; ti će ljudi uvidjeti da je smiješno biti troimen, pa će prihvatiti samo jedno ime; u državi će na taj način ostati samo Srbi, pa će se i država konačno nazvati Srbijom“.
Ovakvo zaključivanje, piše na kraju Narodna politika, zasnovano je na velikoj iluziji: „Hrvati i Slovenci nisu Srbi, niti će se ikad nazvati takvim imenom… Ako se gdjekoji Lukinić, Demetrović i Mogorović i nazovu Srbima to neće značiti ništa… Bez jugoslavenstva mi bismo bili tri naroda…. Hrvati i Slovenci priznaju samo jednu ideju, na kojoj se može zasnivati državno i narodno jedinstvo, a to je ideja jugoslavenska“.
PRED izglasavanje Ustava (proljeće 1921) Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, razne građanske i političke grupacije su protestirale preko predstavki i apela upućenih Ustavotvornoj skupštini, protiv ideje da se nova južnoslavenska država nazove „Jugoslavija“. U takvim protestima su prednjačili pripadnici Narodne radikalne stranke Nikole Pašića. Tako su među prvima protestirali radikali iz Šida protiv imena države Jugoslavija. Proteste su uputili i „Sloga“ sa otoka Visa, Krajinski opštinski odbor i Društvo prosvjeta iz Tučepa, „Rad“ iz Tovarnika, sa zahtjevima da se nova država nikako ne naziva Jugoslavijom. Srbi iz Orlovata (Banat) tražili su da se država nazove Velika Srbija. Narodna radikalna stranka iz Pečuja, Narodna organizacija za obranu iz Baranje i Okružna organizacija Narodne radikalne stranke zahtjevali su da se država nazove Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca. Radikalski zbor sreza belocrkvanskog i vršačkog u Uljmi odlučno je protestirao protiv namjeravane akcije da se država nazove Jugoslavija.
Zbor Narodne radikalne stranke u Irigu takođe je izrazio protest protiv naziva države Jugoslavija. Radikali i demokrate iz Dubice, radikali iz Vrgin Mosta, Srbi iz Vinkovaca, stanovnici sela Laze i Vinkovačka crkvena opština tražili su da se nova država i dalje zove Kraljevina SHS.
STRAH OD ITALIJANA
IZJAVE lojalnosti prema novoj državi i izglasavanju prvog ustava izražavalo je i rimokatoličko pučanstvo Dalmacije, naročito zbog straha od moguće trajne italijanske okupacije. Tako je odbor Narodnog vijeća iz Šibenika srdačno pozdravio načelno izglasavanje ustava. Odbor Narodnog vijeća u Primoštenu i odbor Narodnog vijeća u Šibeniku izjavljivali su blagodarnost za oslobođenje od tuđinskog jarma. Građanstvo općine šibeničke pozdravljalo je 1920. rad Ustavotvorne skupštine, sa željom da se što prije ostvari unutrašnje jugoslavensko uređenje zemlje.