ORGANIZATORI prevrata uviđali su da se mehanizam zavere mora aktivirati što pre, jer je opšte uzbuđenje u narodu doseglo vrhunac, posebno u prestonici.
General Simović i kralj Petar II neposredno posle 27. marta, Foto “Vikipedija”
Odluku o prevratu u noći 26/27. marta doneo je armijski general Dušan Simović.
Međutim, rano se otvorilo pitanje da li je Simović ili njegov pomoćnik brigadni general Borivoje Mirković bio duša rušenja kneza Pavla i njegove vlade, sa dovođenjem na presto maloletnog kralja Petra II. Po našem mišljenju, Simović je bio izrazito najistaknutija figura među oficirima – zaverenicima, ističući se od ranije antinemačkom politikom; zagovarao je Solunski front i na Ruzveltovog izaslanika pukovnika Donovena ostavio izvanredan utisak svojom nepokolebljivom odlučnošću suprotstavljanja kapitulaciji pred Nemačkom.
U prethodnom periodu Simović je stajao u centru otpora, o čemu govore njegove intervencije kod kneza, Dragiše Cvetkovića, kod ministra vojske i mornarice generala Petra Pešića, kod načelnika Glavnog generalštaba generala Petra Kostića i kod Srđana Budisavljevića, prvaka SDS i člana Cvetković – Mačekove vlade; Simović je na svoju stranu privukao Božidara Maksimovića i Dragutina Ikonića; general je vodio pregovore s verskim predstavnicima SPC – patrijarhom Gavrilom i episkopom Nikolajem Velimirovićem.
U državno-vojnom i političko-verskom vrhu države Simović je bio nepomirljivi protivnik podleganja Osovini. Kao general od ugleda i uticaja, stojeći na čelu elitnog roda vojske – vazduhoplovstva, Simović je mogao povezivati oficire niže po činu, pregovarati sa drugom stranom, pa i uticati svojim autoritetom u raspletu na nove vlasti, spoljnopolitičku orijentaciju Jugoslavije i njeno međunarodno predstavljanje, komandu nad vojskom. Simović navodi da je generalu Mirkoviću doveo majora Živana Kneževića, kao vezu sa Kraljevom gardom, te uputio više oficira – Đorđa Stanojlovića, Žiku Radojičića i Vasu Milica. Plan prevrata izradio je Simović, prema ličnom kazivanju, a sproveo general Mirković, stojeći na čelu udara sve dok se general Simović nije u zoru 27. marta našao u zgradi Ministarstva vojske i mornarice, gde se nalazio centar i glavni štab akcije. (Čerčil u Memoarima piše da je brižljivo planiran „revolucionarni udar” u malom krugu oficira oko D. Simovića. Za vođu pobune uzima Boru Mirkovića, kome su, između mnogih stotina rodoljuba, pomagali major Živan Knežević i brat mu Radoje. „Mreža se širila iz Beograda do glavnih garnizona u zemlji – Zagreba, Skoplja i Sarajeva”.)
PREVRAT je izveden smišljeno, sistematski, beskrvno, ako se izuzme otpor jednog žandarma, slučajne žrtve. Pre svega, izbegnut je sukob sa snagama u vojsci koje su bile verne knezu Pavlu, koji se u noći 26/27. marta nalazio na putu za Sloveniju. Knez je u Zagrebu 27. marta odbio Mačekove savete da sa IV armijom krene na pučiste u Beograd.
Zemunska grupa, pod komandom generala Borivoja Mirkovića i pukovnika Dragutina Savića, načelnika štaba Komande vazduhoplovstva, izvela je, sa pešadijskim snagama iz Zemuna, posedanje mosta na Savi i uspostavila punu kontrolu između Beograda i Zemuna.
Komandu nad svim snagama vazduhoplovstva primio je pukovnik Dragutin Savić.
Vazduhoplovni pukovnik Stjepan Burazović zauzeo je sa svojim odeljenjem Upravu grada Beograda i stavio pod svoju kontrolu prestoničke policijske snage. Generalštabni potpukovnik Miodrag Lazić zauzeo je zgradu glavne telefonske centrale, pošte i telegrafa. Vojska je zauzela i radio-stanicu u Beogradu, sa postrojenjima u Rakovici i Makišu. Dva bataljona Kraljeve garde, sa potpukovnikom Stojanom Zdravkovićem, opkolila su dvor na Dedinju. Treći bataljon Kraljeve garde, pod komandom majora Živana Kneževića, zauzeo je zgrade Predsedništva vlade i glavnih ministarstava, Glavnog generalštaba i Komande Beograda, posedajući istovremeno raskrsnice glavnih ulica:
Kralja Milana, Kneza Miloša i Nemanjine kod Slavije i Londona, Terazije. Pešadijski major Danilo Zobenica je sa bataljonom bornih kola poseo deo Dvora na Dedinju, a drugim delom zauzeo poziciju u gradu, na raskrsnicama Kralja Milana, Miloševe i Nemanjine ulice. Jedna baterija artiljerijskog puka zatvorila je prilaze Beogradu od strane Banjice i Avale. Kralj nije bio u toku događaja vezanih za prevrat, tako da je njegov navodni proglas narodu preko Radio-Beograda pročitao marinski oficir Jakov Jovović, koji je imao glas sličan glasu kralja Petra II.
Prevremeno dovođenje na presto kralja Petra II pre punoletstva predstavljalo je drugu reviziju Oktroisanog ustava posle stvaranja Banovine Hrvatske. Knez Pavle je, po povratku iz Zagreba, abdicirao i pod zaštitom jugoslovenskih oficira napustio istog dana tlo Jugoslavije, prešavši u Grčku, gde su ga prihvatili Britanci, koji će ga internirati u Keniju, gde je boravio sve vreme rata. Zaverenici su izdali proglas u ime kralja Petra II, koji je on naknadno potpisao. Kralj je stavljao do znanja Srbima, Hrvatima i Slovencima da je u ovom teškom trenutku za „naš narod” odlučio da uzme u svoje ruke kraljevsku vlast.
Pozivao je sve Srbe, Hrvate i Slovence da se okupe oko prestola. Narod je obavešten da vojska i mornarica već izvršavaju njegova naređenja, da su namesnici dali ostavke i da je mandat za sastav nove vlade poveren armijskom generalu Dušanu Simoviću.
Prevrat je oduševljeno primljen u Beogradu i drugim gradovima Jugoslavije, sem u Zagrebu gde se smena vlasti nije ni osetila. Kralj i nova vlada mogli su se osloniti na sav srpski narod, na političke organizacije jugoslovenske i srpske orijentacije, na Srpsku pravoslavnu crkvu, organizaciju Sokola, na omladinske organizacije i grupe.
SVETI arhijerejski sabor SPC, održan u Beogradu u patrijaršijskom dvoru, pod predsedništvom patrijarha Gavrila, 27. marta 1941. na svom vanrednom zasedanju pozdravio je događaje vezane za smenu na vrhu vlasti i kralja Petra II, izražavajući uverenje da će on uspešno povesti u budućnost „naš brod” i da će se na njemu visoko lepršati „zastava slave”, poželeo slogu naroda pod slavnim žezlom Karađorđevića.
Patrijarh je zadužen od Svetog arhijerejskog sabora da preko radija objavi sveštenstvu i narodu poruku Sabora, koja je polazila od toga da se narod 27. marta 1941. privoleo carstvu nebeskom, to jest carstvu Božije istine i pravde, narodne sloge i slobode. „Taj večni ideal, nošen u srcima svih Srba i Srpkinja, čuvan i razgorevan u svetilištima naših pravoslavnih hramova, ispisan na našim narodnim krstašima barjacima, jutros je osvanuo čist i svetao kao sunce, očišćen i opran od prašine navejane na nj i od svake mrlje…” Patrijarh je pozivao da svi pobožni i složni, svi kao jedan čovek, vršimo svoju dužnost ispunjeni poštovanjem prema vlastima i vojnim i građanskim.
Za patrijarha Gavrila 27. mart 1941. je imao značaj Vidovdana – 28. juna 1389. godine i jula 1914. godine.
Ceremonija uvođenja u vlast kralja Petra II obavljena je 28. marta 1941. polaganjem zakletve, a povodom njegovog stupanja na presto u Sabornoj crkvi u Beogradu i svima bogomoljama održano je svečano blagodarenje.
PATRIJARH I NAMESNIK
PATRIJARH srpski Gavrilo Dožić sa Svetim arhijerejskim sinodom Srpske pravoslavne crkve odlučno je istupao protiv pristupanja Jugoslavije Trojnom paktu u razgovorima sa knezom-namesnikom u Belom dvoru 20. i 23. marta 1941. godine, pozivajući se na tradiciju, glas u svetu, obavezu prema žrtvama datim za jugoslovensku državu. Patrijarh je smatrao da bi svaka suprotna politika u javnom mnjenju bila prihvaćena kao „bomba” koja bi mogla izazvati eksploziju u zemlji. Jedan od namesnika, Radenko Stanković, uoči 27. marta protestovao je zbog patrijarhovog držanja, upućujući čak pretnje na adresu poglavara Srpske pravoslavne crkve.